Do cięcia blachy i prętów można używać nożyc. W procesie cięcia materiału biorą udział dwa noże, z których jeden jest nieruchomy. Zjawisko cięcia metalu przebiega w trzech podstawowych etapach: sprężysto-plastyczny zgniot materiału, faza plastycznego płynięcia i w efekcie następuje faza pękania i przerwanie ciągłości metalu.

 

Nożyce ręczne składają się z dwóch noży połączonych nitem lub śrubą. W ich działaniu wykorzystana jest zasada dźwigni dwuramiennej. Można wyróżnić kilka typów ręcznych nożyc. Jeden z podziałów dzieli nożyce na jednodźwigniowe i z dźwignią podwójną. W obrębie tych grup rozróżnia się nożyce prawe i lewe. Jeżeli górna szczęka nożyc znajduje się po prawej stronie szczęki

dolnej, to są to nożyce prawe, a jeżeli odwrotnie, to lewe. Inny podział to nożyce uniwersalne i kształtowe. Nożyce uniwersalne doskonale sprawdzają się w cięciu prostoliniowym – przelotowym, natomiast nożycami kształtowymi można ciąć po linii łukowej o małym promieniu. Mają one często smukłe, wydłużone kształty noży roboczych, a krawędzie tnące szczęk są lekko wygięte.

 

Części robocze – ostrza nożyc – wykonuje się ze stali narzędziowej (o twardości 56 HRc), stali stopowej (59 HRc) lub stali szybkotnącej (65 HRc). Nożyce z ostrzami ze stali szybkotnącej odznaczają się szczególnie długą żywotnością. Części robocze szczęk niektórych typów nożyc pokrywa się dodatkowo powłoką azotku tytanu (TiN) odporną na ścieranie, która zmniejsza zużycie narzędzia i zwiększa jego trwałość. Niektóre typy nożyc mogą mieć ostrza ząbkowane, które zapobiegają wysuwaniu się arkusza blach podczas jego cięcia. Ich wadą jest to, że linia cięcia nie jest doskonale gładka, ale może być lekko postrzępiona.

Generalnie nożyce ręczne służą do cięcia blach o niewielkich grubościach. Mogą przecinać stal miękką o grubości od 1,0 do 1,5 mm ( w zależności od gatunku stali), blachę cynkową – do 2 mm, blachę mosiężną – do 1,0 mm, miedzianą – do 1,2 mm, aluminiową – od 1,0 do 2,5 mm (w zależności od stopnia twardości).

Przed cięciem należy wytrasować na blasze zarys wycinanego przedmiotu, a nożyce należy trzymać w taki sposób, aby ich górna szczęka nie przesłaniała wytrasowanej linii cięcia. Ciętą blachę należy wsuwać jak najdalej w rozwarte ostrza nożyc, jednak ich zbyt szerokie rozwarcie może spowodować wysuwanie się materiału. Wady tej nie posiadają nożyce, których ostrza szczęk tnących są ząbkowane. Szczęki nożyc powinny być ustawione prostopadle do powierzchni blachy. Podczas cięcia nie można całkowicie zwierać szczęk, gdyż może to spowodować nadrywanie nienaciętej krawędzi. Odciętą część blachy należy odginać, aby ułatwić dalsze cięcie i uchronić dłonie przed okaleczeniem. Najlepsze rezultaty podczas cięcia uzyskuje się wtedy, gdy kąt rozwarcia szczęk wynosi 15 – 20°. Natomiast kąt ostrza powinien wynosić 75–85°.

 

Do przecinania grubszych blach (do 3 mm) oraz do wycinania elementów o złożonych zarysach należy stosować nożyce elektryczne. W czasie pracy trzyma się je za rękojeść i prowadzi wzdłuż linii cięcia. Nóż ruchomy osadzony na końcu suwaka jest napędzany silnikiem elektrycznym wbudowanym w korpus. Suwak wraz z nożem wykonuje ruch posuwisto-zwrotny kilkaset razy na minutę. Cięcie materiału odbywa się za pomocą noża ruchomego i noża nieruchomego osadzonego na końcu kabłąka.

Grube blachy (do 5 mm) i płaskowniki można przecinać nożycami dźwigniowymi. W tych nożycach

w płaszczyźnie pionowej powierzchnie noży są nachylone pod kątem 2–3°. Górny nóż jest ruchomy i połączony z dźwignią, a jego kąt ostrza zależy od twardości przecinanego materiału i zawiera się w granicach 60–85°. Nóż dolny jest nieruchomy i przymocowany do dolnej części korpusu. Nożyce te posiadają regulowaną śrubę dociskową, która zapobiega wyginaniu się blachy podczas cięcia. Nożyce dźwigniowe powinny być przymocowane na stałe do stołu lub umieszczone na specjalnej konstrukcji przytwierdzonej do podłoża.

 

Do przecinania grubych arkuszy blach – nawet do 32 mm – stosuje się nożyce równoległe o napędzie mechanicznym. Nóż dolny jest nieruchomy i przymocowany do dolnej części korpusu, a nóż górny porusza się w prowadnicach i za pomocą mechanizmu mimośrodowego wykonuje ruch w górę i w dół, tnąc pasy materiału.
Do cięcia po dowolnych liniach krzywych oraz do cięcia wzdłuż linii prostej można stosować nożyce krążkowe. W nożycach tych noże mają kształt krążków o zaostrzonych krawędziach tnących. Jeżeli tnące krążki są ustawione w osiach równoległych, to umożliwiają cięcie blach wzdłuż linii prostej, a jeżeli są w osiach skośnych, to mogą ciąć po łukach. Są one sprzęgnięte za sobą za pomocą przekładni zębatej i obracając się z jednakową prędkością w przeciwnych kierunkach, mogą ciąć blachę o nieograniczonej długości. Mogą być napędzane silnikiem elektrycznym lub ręcznie za pomocą korby.

Jan Krzos

Literatura uzupełniająca
1. Figurski J., Popis S., Wykonywanie elementów maszyn, urządzeń i narzędzi, WSiP, Warszawa 2015.
2. Górecki A., Technologia ogólna. Podstawy technologii mechanicznych, WSiP,
Warszawa 2012.
3. Mac S., Obróbka metali z materiałoznawstwem, WSiP, Warszawa 1999