Trasowaniem nazywamy wyznaczanie na obrabianym przedmiocie linii określającej granice, do których należy zebrać zbędny materiał podczas obróbki. Trasowanie jest bardzo ważną operacją, ponieważ od dokładności jego wykonania zależy precyzja dalszej obróbki.

Trasowanie stosuje się w produkcji jednostkowej i małoseryjnej, ponieważ specjalne wzorniki czy przyrządy obróbkowe zapewniające właściwe ustawienie narzędzia są opłacalne dopiero przy dużych seriach. Najczęściej trasuje się przedmioty typu korpus i płyta, które wymagają obróbki piłowaniem, wierceniem lub frezowaniem.
Podczas trasowania blach i materiału płaskiego mamy do czynienia z trasowaniem na płaszczyźnie. Zasady trasowania na płaszczyźnie są bardzo podobne do zasad kreślenia technicznego. W przypadku trasowania przestrzennego mamy do czynienia

z wymiarami rozłożonymi w różnych płaszczyznach i pod różnymi kątami wobec siebie.

 

Ponieważ trasowanie obejmuje wiele czynności, zestaw narzędzi do trasowania jest bogaty. Najważniejsze z nich to: rysik, cyrkiel, znacznik traserski (ryśnik), liniał traserski, suwmiarka traserska z podstawką, kątownik, kątomierz, punktak, młotek, wzorniki.

Rysik jest podstawowym narzędziem traserskim, służy do wykreślania linii (kres) na trasowanym przedmiocie według liniału lub wzornika. Najczęściej ma on postać cienkiego pręta o długości od 200 do 300 mm z ostro zaszlifowanym końcem, przy czym jeden koniec jest prosty, a drugi zagięty. Do odmierzania odległości, wykreślania linii poziomych i ustawiania ryśnika na wymagany wymiar służy liniał traserski z podstawką. Trasowanie okręgów i krzywych, konstrukcję kątów, odkładanie wymiarów, podział linii wykonuje się za pomocą cyrkla traserskiego. Ryśnik służy do wykreślania linii poziomych oraz do sprawdzania ustawienia trasowanego przedmiotu na płycie. Składa się on z żeliwnej podstawki, słupka, uchwytu i rysika. Uchwyt mocuje się w dowolnym miejscu na słupku, a rysik może się obracać wokół swej osi i nachylać pod dowolnym kątem. Podobne zadanie co ryśnik spełnia suwmiarka z podstawką, ale dodatkowo stosuje się ją do sprawdzania wysokości i do bardziej dokładnego wyznaczania linii na powierzchni trasowanego przedmiotu. Sprawdzanie dokładności ustawienia przedmiotu na płycie traserskiej oraz trasowanie linii poziomych i pionowych wykonuje się za pomocą kątowników. Z kolei do zaznaczania linii pod dowolnym kątem oraz do pomiaru kątów służy kątomierz. Aby wyznaczyć środek na płaskiej czołowej powierzchni przedmiotu typu walec stosujemy środkownik. Istotnym narzędziem traserskim do utrwalania wyznaczonych linii jest punktak. Ma on postać okrągłego lub graniastego pręta, którego jeden koniec jest zakończony hartowanym stożkowym ostrzem o kącie 45–60°, a drugi ma kształt stożkowego łba, w który uderza się młotkiem. Średnica punktaka traserskiego wynosi najczęściej 10–15 mm, a długość 80–150 mm. Niewielki młotek traserski ma ciężar 50–100 G. Po wytrasowaniu wszystkich linii należy je utrwalić za pomocą punktaka i młotka, ponieważ w trakcie dalszej obróbki linie traserskie mogą ulec zatarciu. Punktujemy środki okręgów i łuków, osie symetrii, miejsca przecięcia się linii oraz linie proste.

Gęstość punktów zależy od wielkości trasowanego przedmiotu.
Czynność trasowania wykonuje się na płycie traserskiej. Jest to żeliwna płyta z dokładnie obrobioną zewnętrzną górną płaszczyzną i powierzchniami bocznymi. Na płaszczyźnie płyty ustawia się wszystkie przedmioty przeznaczone do trasowania. Do dokładnego ustawienia trasowanych przedmiotów na płycie traserskiej stosuje się różnego typu pryzmy, podkładki, klocki itp. Po zakończeniu trasowania płytę należy starannie wytrzeć do sucha i zakonserwować. Powierzchnię roboczą płyty traserskiej należy chronić przed uszkodzeniami i uderzeniami za pomocą drewnianej pokrywy.
Przed trasowaniem należy dokładnie obejrzeć i sprawdzić półwyrób, a powierzchnie przeznaczone do trasowania pokryć farbą traserską, na której trasowane linie będą bardziej wyraziste.

Do pokrywania powierzchni surowych odlewów, odkuwek, części spawanych stosuje się białą farbę przygotowaną z mielonej kredy rozpuszczonej w wodzie z dodatkiem oleju lnianego i sykatywy (substancji przyspieszającej schnięcie).

Z kolei na niewielkie, gładko obrobione i odtłuszczone przedmioty stosuje się wodny roztwór siarczanu miedziowego, z którego w zetknięciu z żelazem wytrąca się cienka warstewka miedzi. Gdy farba wyschnie, można przystąpić do trasowania według danych rysunku technicznego. Po przygotowaniu powierzchni wybiera się bazy traserskie. Nazwą tą określa się punkt, oś lub obrobioną powierzchnię, od której odmierzane są wymiary zaznaczone na przedmiocie. Trasowanie rozpoczyna się zwykle od wyznaczenia głównych osi symetrii przedmiotu, następnie – odcinki linii prostych i łuki według rysunku technicznego. Wymiary przenosi się na przedmiot cyrklem z przymiaru lub suwmiarką. Podczas wykonywania większej liczby jednakowych przedmiotów stosuje się trasowanie według wzornika, który przykłada się do płaskiej powierzchni materiału i obrysowuje rysikiem wzdłuż jego krawędzi. W celu utrwalenia wytrasowanych linii punktuje się je symetrycznie względem osi linii. Dłuższe kresy – w odstępach 20–100 mm, a kresy krótkie, łuki i okręgi w odstępach 5–10 mm.

W trasowaniu przestrzennym, podobnie jak w trasowaniu płaskim, istotną rolę odgrywa wybór podstawowej powierzchni (bazy) traserskiej, na której przedmiot będzie spoczywał podczas trasowania. Często przedmiot w kształcie bryły ustawia się na płycie traserskiej na podstawkach o odpowiedniej dobranej wysokości, mocuje do skrzynki traserskiej, a przedmioty walcowe – ustawia na pryzmach. W trasowaniu przestrzennym do wykreślania rys używa się znacznika traserskiego z podstawką, a do odmierzania odległości – liniału i suwmiarki z podstawką. Przy trasowaniu przedmiotów płaskich i przestrzennych dokładność i szybkość trasowania zależy od znajomości zasad konstrukcji geometrycznych.

dr inż. Jan Krzos

Literatura pomocnicza
1. Andrzejewski H., Lipski R., „Technologia. Obróbka ręczna”, cz.1, WSiP,
Warszawa 1982.
Figurski J., Popis S., „Wykonywanie elementów maszyn, urządzeń i narzędzi”, WSiP, Warszawa 2015.
Strona internetowawww.bhkarcz.pl