Rysunek techniczny maszynowy to abc techniki i inżynierii. Początki współczesnego rysunku technicznego sięgają XVIII w., czyli czasów powstawania przemysłu i początków masowej produkcji. Reguły i zasady rysunku technicznego maszynowego wynikły z konieczności jednoznacznego porozumiewania się konstruktorów, technologów i producentów wyrobów przemysłowych.

 

Elementy, problemy i zagadnienia związane z rysunkiem technicznym oraz zasady i reguły tworzenia tych rysunków są ujęte w normy krajowe (PN) i międzynarodowe (ISO). Aby prawidłowo czytać i rozumieć rysunek techniczny, należy znać kilka podstawowych zasad. Zasadniczym formatem arkusza, na którym tworzy się rysunek, jest format A4 o wymiarach 210 × 297 mm. Przez podwojenie formatu A4 otrzymuje się format

A3 i dalej przez podwajanie A2, A1 i A0 (tab. 1). Format A4 w położeniu pionowym jest najmniejszym formatem stosowanym w dokumentacji technicznej. Dopuszcza się używanie formatu A5, mniejszego o połowę od A4. W celu lepszego wykorzystania arkusza, np. przy rysowaniu długich elementów, można stosować formaty pochodne, które tworzy się przez zwielokrotnienie krótszych boków formatów zasadniczych.

 

 

Z reguły rysunek zajmuje tylko część powierzchni arkusza. Na obwodzie arkusza pozostawia się margines, a obok rysunku najczęściej w dolnej części umieszcza się tabelkę rysunkową, w której znajdują się podstawowe informacje o rysunku: temat, materiał, podziałka, konstruktor itp.

 

Rysunki techniczne maszynowe wykonuje się w podziałce zgodnie z Polską Normą. Podziałka rysunkowa jest to liczbowy stosunek wymiarów liniowych przedstawionych na rysunku do rzeczywistych wymiarów przedmiotu. Stosuje się podziałki zwiększające: 50:1, 20:1, 10:1, 5:1, 2:1, zmniejszające: 1:2, 1:5, 1:10, 1:20, 1:50 i podziałkę naturalną 1:1 (tab. 2). Wielkość podziałki głównej wpisuje się do tabelki rysunkowej, a podziałki pomocnicze – nad szczegółami przedstawionymi w innych podziałkach. Aby lepiej wykorzystać arkusz rysunkowy, dopuszcza się stosowanie podziałek pośrednich oraz rozszerzenie skali przez podziałki będące wielokrotnością liczby 10.

 

W rysunku technicznym operujemy różnymi rodzajami i odmianami linii. Aby rysunek był wyraźny, przejrzysty i łatwo czytelny, należy stosować osobne linie np. do osi symetrii przedmiotu, a inne do jego zwymiarowania. Rodzaje linii stosowanych w różnych rysunkach technicznych (maszynowych, budowlanych i elektrycznych) określa dokładnie Polska Norma. Grubość linii na rysunku zależy od wielkości rysowanego przedmiotu (wielkości arkusza) i od stopnia złożoności jego budowy. Wybrana grupa grubości linii grubych i cienkich powinna być jednakowa dla wszystkich rysunków i jego elementów wykonanych na jednym arkuszu. W rysunku technicznym maszynowym stosuje się linie cienkie, grube i bardzo grube. Linia cienka powinna posiadać około 1/3 grubości linii grubej. Np. jeżeli grubość linii grubej wynosi 0,5 mm, to linia cienka powinna mieć grubość 0,18 mm; natomiast jeżeli linia gruba ma grubość 0,7 mm, to linia cienka 0,25 mm. Do wykonywania rysunków technicznych maszynowych stosuje się następujące rodzaje linii: linia ciągła (bardzo gruba, gruba, cienka), linia kreskowa (cienka), punktowa (cienka), dwupunktowa (gruba i cienka), falista (cienka), zygzakowa (cienka) (rys. 1). Podstawowe zastosowanie linii rysunkowych w rysunku maszynowym przedstawiono w tabeli (tab. 3).

 

Rysunek techniczny przedmiotu jest najczęściej podstawą do jego wykonania. Często bryła przedmiotu ma skomplikowany kształt. Z tego względu powinien być on przedstawiony na rysunku w ten sposób, aby nie miał zniekształceń. Trójwymiarowy przedmiot pokazujemy na dwuwymiarowej płaszczyźnie rysunku za pomocą rzutów prostokątnych. Rzuty prostokątne pokazują przedmiot z dwóch lub z trzech stron. Przedmioty o bardziej złożonych kształtach wymagają pokazania z więcej niż z trzech stron. Najczęściej wystarczy pokazanie bryły przedmiotu na trzech wzajemnie prostopadłych płaszczyznach zwanych rzutniami. Na każdej rzutni przedstawiony jest jeden rzut prostokątny przedmiotu. Jeżeli poszczególne rzuty przedmiotu są zwymiarowane, to otrzymujemy

rysunek wykonawczy, który jest podstawą do jego wykonania. Dlatego należy narysować tyle rzutów danego przedmiotu, aby pokazać wszystkie jego wymiary. W rzucie prostokątnym krawędzie niewidoczne rysujemy linią kreskową. Należy jednak pamiętać, że od krawędzi niewidocznych nie wolno wymiarować. Na rysunku wykonawczym, oprócz rzutów, mogą też być przedstawione przekroje pokazanego elementu.

 

Na rysunkach technicznych nie rysujemy śladów rzutni, gdyż istnieją one tylko w wyobraźni. Poszczególne rzuty rozpoznajemy po wzajemnym położeniu poszczególnych widoków bryły przedmiotu względem siebie.

 

Przedmioty przedstawiane na rysunkach technicznych często mają wiele szczegółów konstrukcyjnych znajdujących się wewnątrz. Elementów tych nie widać na rzutach prostokątnych (niezależnie od ich liczby), gdyż są one zasłonięte przez zewnętrzne ścianki. Zaznaczenie niewidocznych szczegółów i krawędzi za pomocą linii kreskowej jest mało przejrzyste i nie jest zalecane zwłaszcza w przypadku przedmiotów o bardziej złożonych kształtach. W takim przypadku zarysy wewnętrzne przedmiotu lub zespołu należy przedstawić i zwymiarować z wykorzystaniem przekrojów. Przekroje rysunkowe umieszcza się obok widoków na tym samym arkuszu lub na oddzielnym. Przekrój uzyskuje się poprzez przecięcie elementu wyobrażoną płaszczyzną (lub szeregiem połączonych ze sobą płaszczyzn). Następnie należy odrzucić (w wyobraźni) przednią część przeciętego przedmiotu, a pozostałą przedstawiamy w rzucie prostokątnym. Brzegi płaszczyzny zaznacza się liniami bardzo grubymi i oznacza się wielkimi literami, poczynając od A.

 

Strzałka obok litery oznacza kierunek, z którego przekrój się ogląda. Dana litera odsyła do odpowiedniego przekroju oznaczonego w ten sam sposób. Powierzchnię powstałą po przecięciu wyobrażoną płaszczyzną odpowiednio kreskuje się w zależności od materiału, z którego ma być wykonany przedstawiony element. W celu dokładnego przedstawienia szczegółu elementu należy pokazać ten fragment w innej (większej) podziałce niż rysunek podstawowy. Powiększony fragment oznacza się okręgiem i nazywa wielką literą, która identyfikuje detal (rys. 3). Symetryczne przedmioty można przedstawić za pomocą półwidoku lub półprzekroju. Należy wówczas jednak pamiętać, że część z przekrojem powinna znajdować się dolnej części rysunku lub po jego prawej stronie. Po narysowaniu półwidoku lub półprzekroju należy końce osi przekreślić dwiema cienkimi liniami o długości minimum 3,5 mm.

 

Widoki i przekroje długich przedmiotów możemy rysować w skróceniu. W celu lepszego wykorzystania arkusza rysunkowego długie przedmioty, o niezmiennym przekroju poprzecznym (walcowe, graniaste), a także o kształcie zbieżnym, możemy na rysunkach przerywać lub urywać. Przerwanie polega na pominięciu części środkowej przedmiotu, a urwanie na pominięciu końcowej. Przerwanie i urwanie części oznaczamy liniami falistymi lub linią zygzakową cienką.

Do wykonania przedmiotu według rysunku technicznego nie wystarczy narysowanie go w trzech rzutach prostokątnych. Rzuty przedmiotu przedstawiają kształt przedmiotu i jego szczegóły konstrukcyjne, ale nie informują o jego wielkości. Wykonawca musi znać jego wymiary. Wymiarowanie rysunku jest jedną z ważniejszych czynności kreślarza wykonującego szkic lub rysunek techniczny wykonawczy. Polega na uzupełnieniu rysunku o linie, liczby i znaki wymiarowe. Prawidłowe wymiarowanie przedmiotu, zgodne z przyjętymi zasadami, pozwala na bezbłędne odczytanie rysunku i jest podstawą do jego wykonania zgodnie z założeniami konstruktora. Ogólne zasady wymiarowania ujęte w normach dotyczą głównych i pomocniczych linii wymiarowych oraz strzałek, liczb i znaków wymiarowych. Linie wymiarowe rysuje się liniami cienkimi ciągłymi równolegle do wymiarowanego odcinka i

zakańcza grotami lub cienkimi, ukośnymi i krótkimi liniami. Główne linie wymiarowe nie powinny się na rysunku przecinać. Liczbę wymiarową pisze się nad linią wymiarową lub nad jej przedłużeniem.

 

Na jednym arkuszu rysunkowym wszystkie liczby wymiarowe powinny mieć jednakową wysokość. Na rysunkach wykonawczych wymiary liniowe podaje się w milimetrach (mm), ale jednostki tej nie pisze się. Należy unikać pisania liczb wymiarowych na liniach zarysu przedmiotu i w miejscu kreskowania przekroju. Specjalne znaki wymiarowe stosuje się do wymiarowania średnic i promieni krzywizn. Liczbę wymiaru średnicy poprzedzamy znakiem φ (fi), a promienie łuków wymiarujemy, poprzedzając liczbę wymiarową znakiem „R”. Znakiem „x” i liczbą wymiarową określamy grubość płaskiego przedmiotu o nieskomplikowanych kształtach. Na rysunku technicznym wykonawczym powinny znajdować się wszystkie wymiary konieczne do jego wykonania. Wymiary powinny być tak umieszczone, aby wykonawca mógł łatwo odmierzyć dany wymiar na materiale podczas wykonywania przedmiotu. Aby spełnić te wymagania, należy przestrzegać kilku podstawowych zasad wymiarowania. Te zasady nakazują, aby na rysunku były wszystkie wymiary konieczne, żeby nie powtarzać wymiarów, pomijać wymiary oczywiste i nie zamykać łańcuchów wymiarowych.

 

Zasada o wymiarach koniecznych nakazuje zawsze podać wymiary gabarytowe (zewnętrzne) oraz mówi, żeby podać tylko tyle i takie wymiary, które są niezbędne do jednoznacznego określenia wymiarowanego przedmiotu. Wymiarów nie należy nigdy powtarzać ani na tym samym rzucie, ani na innych rzutach tego samego przedmiotu. Każdy wymiar powinien być podany na rysunku tylko raz i to w miejscu, w którym jest on najbardziej zrozumiały, łatwy do odszukania i potrzebny ze względu na przebieg obróbki. Na rysunku technicznym wykonawczym należy pomijać wymiary oczywiste. Dotyczy to przede wszystkim wymiarów kątowych wynoszących 90° lub 0°, czyli dotyczy linii wzajemnie prostopadłych lub równoległych. Szereg kolejnych wymiarów równoległych stanowi łańcuch wymiarowy. W łańcuchu wymiarowym nie należy wpisywać wszystkich wymiarów. W łańcuchu wymiarowym jeden wymiar należy pozostawić jako wynikowy, powinien to być wymiar najmniej ważny, w którym powinny się skumulować ewentualne niedokładności wykonania.

 

Wyróżnia się dwa podstawowe typy rysunków technicznych: wykonawczy i złożeniowy. Rysunek wykonawczy elementu powinien zawierać wszystkie wymagane rzuty, przekroje i detale. Musi mieć niezbędne wymiary i znaki oraz dane na temat tolerancji, rodzaju obróbki cieplnej itp., czyli informacje konieczne do jego wykonania. Rysunek złożeniowy natomiast jest rysunkiem całej maszyny, urządzenia lub zespołu ze wszystkimi elementami składowymi. Powinien zawierać niezbędną liczbę widoków, przekrojów i detali oraz wymiary gabarytowe. W tabelce należy zamieścić wszystkie elementy składowe z ich szczegółowym opisem. Na rysunku powinny być umieszczone uwagi na temat montażu danego zespołu. Oprócz tych dwóch typów rysunków technicznych maszynowych można jeszcze wyróżnić rysunek montażowy, schematyczny i oczywiście odręczny szkic techniczny.

 

Autor:   Jan Krzos

 

Bibliografia

Dobrzański T., Rysunek techniczny maszynowy. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2015. https://pl.wikipedia.org/wiki/Rysunek_techniczny_maszynowy, http://gim2barlinek.pl/download/rysunek_techniczny/rysunek_techniczny.htm